Wyjazd do Lwowa to jakby przeniesienie się w przeszłość o kilkanaście lat. Do czasów gdzie w większości sklepów dało się kupić nienadmuchany niczym podejrzanym, ciemny chleb, a piwo smakowało prawdziwie. Większość produktów nie była opakowana w kolorowy plastik. Dzisiaj w Polsce za takimi specjałami trzeba specjalnie się wybierać i ich szukać, bo w przeciętnym sklepie spożywczym trudno znaleźć coś jadalnego. Większość produktów ma loga kilku największych światowych korporacji w rodzaju Unilever czy Nestle i bardzo wzbogacony o różne substancje skład, po którego przeczytaniu, całkowicie odechciewa się takiego produktu spożywać. Oczywiście na Ukrainie taki stan rzeczy z pewnością nie będzie trwał wiecznie i prędzej czy później z żywnością zrobi się tak jak u nas. Pragnę się tutaj skupić na jedzeniu, które można kupić w większość sklepów i na bazarze. Być może powstanie kiedyś wpis o lwowskim jedzeniu bardziej niszowym.
Update z czerwca 2016: powstał i zapraszam tutaj.
Morska kapusta
Na początek warto wybrać się do jakiegoś supermarketu i obejrzeć sobie wszystko w spokoju, żeby potem na jakimś bazarze wiedzieć co jest czym i móc wyszaleć się zakupowo. Na przykład na ulicy Gródeckiej (Городо́цька) naprzeciw głównego dworca kolejowego jest supermarket “Silpo” a w miarę niedaleko od centrum supermarket “Arsen”, jest ich zresztą w mieście kilka. Już na pierwszy rzut oka możemy znaleźć produkty, których u nas nie ma i się nimi zainteresować. Zacznijmy od dóbr morskich. Na pierwszy rzut pójść może morska(ja) kapusta czyli морская капуста – listownica, która zazwyczaj kosztuje śmieszne pieniądze, wspaniale smakuje rybą i glonami, jest chrupiąca i ciekawie wygląda. Zawsze gdy tam jestem, nie obejdzie się bez zakupienia przynajmniej jednego opakowania. Morska kapusta to reminiscencja sowieckiego imperium – towar zawsze dostępny na pustych półkach niczym nasz ocet. Może dlatego nie cieszy się szczególnym poważaniem. Dla mnie osoby niemieszkającej tam, w związku z tym pozbawionej tego rodzaju uprzedzeń to egzotyka i ciekawy smak. Spotkamy ją w pierwszym lepszym sklepie rybnym, kupimy na wagę bądź w osobnych opakowaniach, z dodatkiem marchewki, albo anchovies.
Kawior
Kolejnym morskim dobrem absolutnie koniecznym do zakupienia we Lwowie jest kawior. Taki na wagę, z jesiotra, kupowany na przykład we wspominanym wcześniej Slipo, był przynajmniej czterokrotnie tańszy niż w Polsce. Kawior można tu kupować także w konserwach, ale najlepszy jest w słoiczkach, tylko potem ciężko go przewieźć, bo nigdy nie wiemy ile będziemy oczekiwać na przekroczenie granicy, a lepiej nie trzymać go zbyt długo w cieple. Trzeba więc najeść się nim na miejscu, bo idealnie pasuje do zmrożonej wódki. Na kawior w konserwach należy uważać, by nie pomylić go ze “sztuczną ikrą” bo i takich wynalazków jest na półkach pełno i żeby było zabawniej często słowo “sztuczna” jest na etykiecie dość mocno zamaskowane, a jeśli nie znamy cyrylicy możemy go przeoczyć. Co to takiego ta sztuczna ikra? Oto cytat z pewnej rybackiej strony: “nie ma nic wspólnego nie tylko z kawiorem, ale również z ikrą jakichkolwiek ryb. Jest on bowiem produkowany z kazeiny, żelatyny, żółtka jaj kurzych z dodatkiem sztucznych aromatyzatorów i substancji smakowych.”
Kolejnym dobrem są suszone ryby przeróżnych gatunków, ale o nich powstał osobny wpis.
Sało
Jeśli już jesteśmy przy produktach zwierzęcych, kolej na mięso. Tu akurat Ukraińcy nie mają za bardzo pola do popisu. Produkty wędliniarskie są jakby żywcem wyjęte z czasów komunizmu. Sklepy są pełne okropnie wyglądających mortadel i kiełbas pasztetowych. Jadąc do Lwowa kursowym autobusem z Przemyśla możemy zobaczyć, że w produkty mięsne przygraniczni Ukraińcy zaopatrują się w Polsce. Zanim doszło do ostatnich wydarzeń na Ukrainie i różnice w wartości polskiej i ukraińskiej waluty nie były tak drastyczne jak teraz, każda kobieta wiozła ze sobą wiaderko śledzi z przygranicznej Biedronki oraz siatkę pełną mięsa, bo ponoć u nas jest tańsze i lepszej jakości (chociaż to pewnie dlatego, że u nas zwierzęta karmi się już “nowoczesnymi paszami”). Pamiętam jak raz jechałam takim autobusem do Lwowa w trzydziestostopniowym upale i przez całą drogę wesoło pokapywała na mnie woda z rozmrażającego się mięsa upchanego na półce nad siedzeniami ;). Ale to i tak nic bo raz jechałam autobusem w jednej czwartej zawalonym od podłogi po sufit wiklinowymi koszykami przeróżnych rozmiarów. Ktoś chyba zrobił w Polsce wiklinowy deal życia. Wprawdzie do autobusu niezbyt przez to zmieścili się pasażerowie i całą drogę trzeba było stać, ale można było na pocieszenie wyobrażać sobie, jak musiało wyglądać pakowanie i rozpakowywanie tych dóbr. Wracając jednak do mięsa, jedyną rzeczą jaką z produktów mięsnych warto kupić i to najlepiej na bazarze, bo tu możemy produktu skosztować i stwierdzić czy nam smakuje czy nie, jest sało – solona i/lub/albo wędzona i dojrzewająca słonina. Sprzedawcy z pewnością dopomogą nam w wyborze, bo jego rodzajów jest sporo. Sało to kwintesencja ukraińskiej (i litewskiej też) kuchni. Umożliwia bezkarne konsumowanie wódki w dużych ilościach bez przykrych efektów ubocznych w postaci kaca. Wchodzi w skład jednej z moich ulubionych potraw na Ukrainie, a mianowicie “ukraińskiej zakuski”, którą serwuje we Lwowie każda pierwsza lepsza knajpa. W skład ukraińskiej zakuski wchodzi oczywiście sało, pokrojone na cienkie plasterki, ząbki czosnku poprzekrawane na grube plastry, ciemny chleb oraz czasami także kiszony ogórek. Wszystko jest zazwyczaj podane na drewnianej desce. Oczywiście ukraińska zakuska byłaby niepełna, jeśli nie uzupełnimy jej o szklaneczkę (bo przecież nie kieliszek) wódki. Z sałem wyprawia się na Ukrainie przeróżne wariacje, można spotkać też słoninę w polewie czekoladowej, nie miałam jednak do tej pory okazji czegoś takiego spróbować. Ukraińcy ponoć bardzo sobie cenią wieprzowinę pod każdą postacią, a ukoronowaniem tego jest właśnie sało.
Wódki
Naturalną kolejnością po słoninie będzie teraz przejście do napojów wysokoprocentowych. Po pierwsze, alkohol jest tam tak ekstremalnie tani, że nie warto eksperymentować na tańszych markach, bo można trafić na coś prawdziwie obrzydliwego. Raz coś takiego kupiłam bo chciałam kupić małą buteleczkę i dostępna była tylko taka mocno tania i dziwnej firmy. Smakowała na prawdę okropnie Na pewno warto zapoznać się z produktami największego ukraińskiego producenta wódek czyli Nemiroffa, który swoje produkty eksportuje do 40 krajów. Na uwagę zasługują szczególnie: клюква czyli klukva – żurawina na koniaku w Polsce do kupienia pod nazwą Cranberry vodka. Druga z nich to paprykówka z miodem, dla amatorów pikantniejszych smaków – występuje tam pod nazwą medova, lub miodowa z pieprzem. Jest też trzeci produkt – nemiroff brzozowy z dodatkiem alkoholowych maceratów na pączkach brzozy, jednak mimo tego że strasznie podoba mi się ten pomysł, nie przypadła mi ona do gustu, gdyż jej zapach i smak kojarzył mi się nieco z salonem fryzjerskim. Za to żurawinówka i paprykówka z miodem są całkiem przyjemnymi produktami, mimo że staram się nie konsumować masowo produkowanego wysokoprocentowego alkoholu, dla nich czasem robię wyjątek. Obie wódki bez problemu kupimy w Polsce w dowolnym supermarkecie, więc nie musimy koniecznie kupować ich na Ukrainie, bo jest mnóstwo innych interesujących bardziej lokalnych produktów. Lokalnych wódek można popróbować w małych ilościach na przykład przy okazji posiłków, bo wódkę “w małych porcjach” sprzedają tu na każdym kroku: w sklepach spożywczych, tanich jadłodajniach, barach, restauracjach, oraz kioskach które sprzedają ją w plastikowych kubkach. Zaopatrzyć możemy się dosłownie na każdym rogu. Jeśli któraś szczególnie nam się spodoba, możemy zakupić sobie większą ilość, bo wybór jest tak przeogromny, że nie warto kupować pierwszej z brzegu. Pewną wadą spożywania wódki w ukraińskich lokalach gastronomicznych jest ilość w jakiej jest sprzedawana. Niestety najpopularniejsza to setka a jeśli poprosimy o pięćdziesiątkę kelnerzy bardzo dziwnie na nas spojrzą. O kieliszkach dwudziesto pięcio mililitrowych nikt tutaj nie słyszał.
Wino
Ja stamtąd wolę przywieźć sobie wino. Do Polski możemy wwieźć z Ukrainy 4 litry tego trunku. To bardzo mała ilość i zawsze jest problem co wybrać. Nie dość, że samych ukraińskich win jest ogromny wybór i w cenie jaką płacimy za wina w Polsce możemy kupić tam produkty dużo lepszej jakości, to jeszcze znajdziemy tam także ogromną ilość wspaniałych win z Mołdawii, których jest tam znacznie więcej niż u nas. To czyni decyzję co kupić wyjątkowo trudną. Przypuszczam, że w tej chwili zniknęły z półek wina Massandra, bo pewnie jest problem z ich dostępnością na Ukrainie. One zawsze były najdroższe, bo produkowane z lokalnych krymskich szczepów. Oprócz tego bardzo przyzwoite i znacznie tańsze były zawsze wina marki Winodieł (винодел). Z win mołdawskich znajdziemy tam ogromy wybór produktów dwóch największych mołdawskich graczy: winiarni Bostavan oraz Cricova, z tego co pamiętam jest też Kazayak. Lubię produkty z Cricovej bo prawie wszystkie są na prawdę dobre. Oprócz tego warto zapoznać się tam szczególnie z dwoma gatunkami wina w których specjalizują się tamtejsze rejony, a mianowicie Kagor oraz Czarny Doktor. Oba są słodkie albo przynajmniej półsłodkie, więc z pewnością nie każdemu podejdą. Ja też na co dzień raczej nie konsumuję słodkich win. Jednak jeśli już jestem w kraju słynącego głównie z produkcji takiego wina chwilowo przestawiam swoje smaki, bo warto to zrobić. Kagor to prawosławne wino liturgiczne. Oryginalnie pochodzi z Francji z miasteczka Cahors okrytego złą sławą francuskiej stolicy lichwy. Winny produkt z Cahors zawędrował we wschodnie rejony Europy i stał się winem wykorzystywanym w liturgii. W okresie dużych zmian we Francji w czasie rewolucji francuskiej, ten rodzaj wina zaczęto wytwarzać we wschodniej Europie. Obecnie ogromne ilości Kagora produkuje się w Bułgarii, Mołdawii, na Ukrainie, i w Rosji, oraz we Francji i Hiszpanii. We Francji powstaje głównie ze szczepu winogron Malbec, a w Europie Wschodniej głównie z Merlota i Cabernet Sauvignon. Czarny Doktor to wino oryginalnie pochodzące z Krymu produkowane z lokalnych krymskich szczepów miało leczyć problemy żołądkowe. Dzisiaj mnóstwo wina o takiej nazwie wytwarza się w Mołdawii ze szczepów zupełnie innych.
Piwo
Powoli zbliżamy się do kolejnego trunku – piwa. Jeszcze kilka lat temu w tej materii zdecydowanie mieliśmy Ukraińcom czego zazdrościć. Kiedy u nas na półkach dominowały chemiczne piwne podróbki z wielkich koncernów, tutaj można było w pierwszym lepszym sklepie kupić prawdziwe piwo. Dla mnie numerem jeden są piwa browaru Chernigivski: Biła Nich (Чернігівське Біла Ніч) oraz Biłe (Біле), bo są to chyba najoryginalniejsze masowo produkowane piwa jakie można tam kupić. Obydwa są bardzo aksamitne, z oryginalnym kolendrowym aromatem i bardzo obfitą pianą. Piwo Biłe kilka lat temu można było także zakupić w plastikowej butelce, na Ukrainie bowiem mało kto kupuje piwa w puszkach i butelkach, gdyż królują tu większe objętości. Z polskich piw nieco przypomina je Białe Pszeniczne browaru Namysłów, jednak ukraińska wersja bardziej mi odpowiada. Oprócz tego całkiem dobre piwa robi Obołoń, najbardziej warto spróbować ciemnego “aksamitowego” (Оболонь Оксамитове). Będąc we Lwowie trzeba koniecznie spróbować piwa z lokalnego browaru Lwiwskie (Львівська пивоварня). Niestety jak dla mnie piwo z tego browaru jest produktem mocno przeciętnym, piwem jak każde inne. Może dlatego, że jest własnością Carlsberga? Trochę lepiej smakuje takie rozlewane na miejscu w browarze, który przy okazji można zwiedzić, co nie jest sprawą łatwą. Zawsze jak tam jestem okazuje się, że grupa do browaru już weszła a na następną trzeba czekać nie wiadomo ile i zawsze nie mam czasu żeby poznać go od wewnątrz, może kiedyś w końcu się uda. Piwo lwowskie pite na miejscu w browarnianej restauracji kosztuje jak na Ukrainę bardzo drogo bo około 10 złotych za półlitrowy kufel, czyli jakieś trzy razy drożej niż gdzie indziej. Smakuje tak sobie, ale w porównaniu z tym butelkowanym jest dużo lepsze. Przynajmniej ma dobrą temperaturę i jest dobrze nalane – piana od razu z niego nie znika. Byłam tam już kilka razy podczas lwowskich wyjazdów, mimo że browar mieści się nieco na uboczu. Powodem dla którego tam zaglądam, jest znajdujący się obok rewelacyjny bazar krakowski (Krakiwskij Rynok), który koniecznie trzeba odwiedzić.
Kwas chlebowy
Kolejnym już bezalkoholowym napitkiem, z którym trzeba na Ukrainie się zapoznać jest kwas chlebowy. Jest to bardzo ważny ukraiński napój, który służy też trochę do podkreślania ich narodowej odrębności, stąd powstaje mnóstwo jego marek. Co roku na Ukrainie widzę kilka nowych kwasów chlebowych. Trzeba mieć na uwadze, że kwas na Ukrainie trochę się popsuł, odkąd spożywcze koncerny także wzięły się za jego wytwarzanie. Są kwasy o normalnym składzie, są jednak też takie zawierające aspartam, acesulfan i konserwanty. Trzeba więc niestety czytać etykietki. Co ciekawe, ukraińskie kwasy chlebowe sprowadzane do Polski w swoim składzie zawierają konserwanty, podczas gdy na Ukrainie ich nie zawierają. Jest tak na przykład z kwasem firmy Obołoń.
Słodycze
Odchodząc od tematu wszelakich napojów, może teraz skupmy się na słodyczach. Nie wiedzieć czemu wszyscy Polacy jadący do Lwowa na kilogramy kupują ukraińskie czekoladki i czekoladowe cukierki. Ich smak przypomina produkty wytwarzane u nas w latach osiemdziesiątych. Ja akurat nie należę do tej grupy, bo takie rzeczy jem mocno sporadycznie i wystarczy mi zjedzenie jednej sztuki od czasu do czasu. Jedynym produktem tego typu, który moim zdaniem zasługuje na uwagę, są rozmaite suszone owoce w czekoladzie: śliwki, figi i morele zapakowane w kolorowe papierki jak czekoladki. Składają się wyłącznie z prawdziwej ciemnej czekolady i suszonego owocu, są bardzo mało słodkie. Tego typu słodycze kupowane w Polsce składają się głównie z jakiejś ohydnej masy oblanej czekoladą i małego kawałka owocu w środku. We Lwowie powstaje coraz więcej czekoladowych przedsiębiorstw w rodzaju manufaktur czekolady i sklepów specjalizujących się w sprzedaży czekoladowych zazwyczaj drogawych produktów.
Chałwa słonecznikowa
Kolejnym rewelacyjnym produktem z Ukrainy jest chałwa słonecznikowa. Wprawdzie nie ma ona zbyt apetycznego wyglądu, gdyż przypomina szarą błotną masę i na talerzu wygląda wyjątkowo smętnie, jednak w smaku jest całkiem niezła i w niczym nie przypomina polskich koszmarów chałwopodobnych. Te polskie oprócz droższej masy sezamowej lub słonecznikowej zawierają wodę i utwardzony tłuszcz roślinny. Unia Europejska sprzeciwia się chałwom z zawartością tradycyjnego składnika – korzenia mydlnicy, powołując się na szkodliwość saponin, które ta roślina zawiera, próbując zakazać ich importu. Natomiast takie z utwardzonym tłuszczem jakoś jej nie przeszkadzają. Tradycja wytwarzania chałwy na Ukrainie wywodzi się z wpływów tureckich i jest obecna w wielu krajach Europy Wschodniej z tym że tutaj tradycyjnie robi się ją ze słonecznika. Jest to chałwa zupełnie inna niż produkty tureckie czy libańskie zrobione z sezamu, lokalny wkład w światowe chałwowe dziedzictwo ;-), ale wcale nie znaczy że jest to produkt gorszy, jest po prostu inny. Wprawdzie kolor ma wyjątkowo mało zachęcający ale wystarczy się przemóc, spróbować i z pewnością jej lekko trawiasto-orzechowy smak amatorom chałwy przypadnie do gustu. Wspaniale smakuje z mocną czarną herbatą (najlepiej pewnie z samowaru). Po wizycie na Ukrainie proponuję wybrać się na wycieczkę “krajoznawczą” do jakiegokolwiek supermarketu w Polsce i przeczytać dla porównania, co znajduje się w przeciętnej polskiej “chałwie”. Najgorzej, że rodzime produkty są o wiele lepiej dostępne niż produkty tureckiej Koski, czy chałwy z Ukrainy. Buduje to w Polakach przeświadczenie, że tak powinna smakować chałwa, bo wielu osobom to okropieństwo smakuje.
Kiedyś na Ukrainie kupowałam też keczup w charakterystycznych plastikowych zgrzewkach. Smaków keczupu było kilkanaście z papryką, czosnkiem, cebulą, ziołami mniej lub bardziej ostre. Odkąd zaczęło robić go Nestle, a w składzie pojawiły się dodatkowe składniki, jakoś nie mam śmiałości go kupić, bo nie chcę przeżyć rozczarowania.
Haftowane koszule i ruszniki
Jeśli chodzi o zakupy inne niż jedzeniowe, to warto zwrócić uwagę na dwie rzeczy. Pierwsza z nich to przepiękne haftowane tkaniny. Hafty występują na przykład na ukraińskiej koszuli – soroczce, będącej elementem stroju narodowego. W ten sam sposób wyszywane są także ruszniki (występujące też pod nazwą nabożniki), ukraińskie tkaniny sakralne, które w cerkwiach wiesza się zwykle nad ikonami. Tak tradycyjnie wyszywane tkaniny biorą udział w najważniejszych wydarzeniach ludzkiego życia narodzinach, ślubie i pogrzebie. Rusznik był dawany dziecku przy narodzinach, nim owijano złączone dłonie nowożeńców podczas ślubu a przy pogrzebie wkładano go zmarłemu do trumny. Są wyszywane w bardzo ciekawe wzory wywodzące się z czasów przedchrześcijańskich. Pojawiają się na nich boginie Berehynia, Mokosz, drzewo życia, symbole solarne motywy zwierzęce i roślinne.
Świetnym miejscem do zakupu soroczek, ruszników czy ludowych kwiecistych chustek, będzie wspomniany wcześniej Bazar Krakowski, znajdujący się bardzo blisko lwowskiego browaru (do którego można wstąpić po drodze). Sami Ukraińcy w tego typu dobra także się tam zaopatrują. Stragany na popularnym wśród turystów Wernisażu koło opery, mają ceny kilka razy wyższe.
Buty
Drugą rzeczą z dziedziny odzieży, jaką być może warto we Lwowie kupić są skórzane buty. Czasem zdarza się tak, że w cenie kupionych w Polsce butów ze “skóry ekologicznej”, które zazwyczaj po maksymalnie roku a zazwyczaj po pół, nadają się do wyrzucenia na śmietnik (taka ekologia), we Lwowie możemy kupić całkiem niezłe buty z prawdziwej skóry. Sklepów z butami jest w mieście mnóstwo, duży wybór znajdziemy także na moim ulubionym, wspomnianym wielokrotnie bazarze (i po drodze do niego z ścisłego centrum miasta).